پدیده های نجومی
همه چیز درباره بارشهای شهابی و بارش شهابی امشب
مهر
بارش های شهابی از جمله پدیده های زیبای آسمان شب به شمار میرود که این شب ها آسمان میزبان این پدیده زیباست.
این رویدادهای آسمانی نه تنها منظرهای دیدنی پدید میآورند، بلکه اطلاعات ارزشمندی دربارهی منشأ دنبالهدارها و تاریخ منظومهی شمسی در اختیار دانشمندان قرار میدهند.
در این مقاله با مفهوم بارش شهابی، نحوهی شکلگیری آن، کانون بارش، شاخص ZHR، روش نامگذاری بارشها و جزئیات یکی از معروفترین آنها یعنی بارش شهابی جباری (Orionids) آشنا میشویم.
در این مقاله از آموزشگاه ستاره شناسی استارکالج به مباحث زیر می پردازیم:
بارش شهابی چیست؟
بارش شهابی زمانی رخ میدهد که زمین در مدار خود از میان ذرات غبار و سنگریزههای باقیمانده از یک دنبالهدار یا سیارک عبور کند.
این ذرات هنگام ورود به جو زمین با سرعتی بسیار زیاد — بین ۱۱ تا ۷۲ کیلومتر در ثانیه — میسوزند و رد نوری کوتاهی بر جای میگذارند که ما آن را شهاب مینامیم.
در واقع، بارش شهابی مانند «باران ستارهها» نیست، بلکه حاصل سوختن ذرات کوچکی است که در مسیر زمین قرار گرفتهاند.
تفاوت شهاب، شهابواره و شهابسنگ
| واژه | تعریف | ویژگی |
|---|---|---|
| شهابواره (Meteoroid) | ذرات کوچک سنگی یا فلزی در فضا | هنوز وارد جو نشده |
| شهاب (Meteor) | همان ذره هنگام ورود به جو و سوختن در اثر اصطکاک | ایجاد نور در آسمان |
| شهابسنگ (Meteorite) | باقیماندهای از شهاب که به سطح زمین میرسد | ممکن است جمعآوری شود |
کانون بارش شهابی چیست؟
هر بارش شهابی به نظر میرسد از نقطهای خاص در آسمان سرچشمه میگیرد. به این نقطه فرضی، کانون بارش شهابی یا Radiant گفته میشود.
این پدیده در واقع نوعی خطای دید است؛ چون ذرات در مسیرهای تقریباً موازی حرکت میکنند، ولی از دید ناظر زمینی، گویی از یک نقطه مشترک بیرون میآیند.
برای مثال، در بارش شهابی جباری (Orionids)، کانون در صورت فلکی جبار (Orion) قرار دارد و به همین دلیل این بارش به نام “جباری” شناخته میشود.
شاخص ZHR چیست؟
ZHR یا Zenithal Hourly Rate به معنی «نرخ ساعتی در نقطه سرسو» است و یکی از مهمترین شاخصها در توصیف شدت بارش شهابی است.
ZHR نشان میدهد در شرایط ایدهآل — آسمان تاریک، هوای صاف و کانون بارش در بالاترین نقطه آسمان — چند شهاب در هر ساعت قابل مشاهده است.
بهطور نمونه:
-
ZHR بارش شهابی برساوشی (Perseids) حدود ۱۰۰ شهاب در ساعت است.
-
ZHR بارش شهابی جباری (Orionids) بین ۲۰ تا ۲۵ شهاب در ساعت است.
در عمل، عواملی مانند نور ماه، آلودگی نوری شهرها و موقعیت کانون باعث میشوند تعداد واقعی شهابهای قابل مشاهده کمتر از مقدار ZHR باشد.
نامگذاری بارش های شهابی
نام هر بارش شهابی از صورت فلکی گرفته میشود که کانون آن در آن ناحیه از آسمان قرار دارد.
برای مثال:
-
بارش شهابی برساوشی (Perseids): منسوب به صورت فلکی برساوش (Perseus)
-
بارش شهابی جباری (Orionids): منسوب به صورت فلکی جبار (Orion)
-
بارش شهابی جوزایی (Geminids): منسوب به صورت فلکی دوپیکر یا جوزا (Gemini)
اگر کانون بارش بین دو صورت فلکی باشد، معمولاً نام ستارهی درخشانتر یا نزدیکتر انتخاب میشود.
معرفی بارش شهابی جباری (Orionids)
بارش شهابی جباری یکی از مشهورترین و زیباترین بارشهای شهابی سال است که هر ساله در اواخر مهر و اوایل آبان (حدود ۲۱ تا ۲۳ اکتبر) به اوج خود میرسد.
مشخصات علمی بارش شهابی جباری:
-
منشأ: دنبالهدار معروف هالی (Halley’s Comet)
-
زمان فعالیت: از ۲ اکتبر تا ۷ نوامبر
-
زمان اوج: معمولاً ۲۱ تا ۲۳ اکتبر
-
ZHR متوسط: ۲۰ تا ۲۵ شهاب در ساعت
-
ویژگیها: شهابهای سریع، درخشان و اغلب با رد سبز یا آبی
جالب است بدانید که دنبالهدار هالی منبع دو بارش شهابی معروف است:
-
جباریها (Orionids) در پاییز
-
اتا آکوارییدها (Eta Aquarids) در بهار
ذراتی که امشب در قالب بارش جباری میبینیم، ممکن است هزاران سال پیش از این دنبالهدار جدا شده باشند.
راهنمای رصد بارش های شهابی
برای مشاهدهی بهتر بارشهای شهابی، این نکات را رعایت کنید:
-
از شهر و آلودگی نوری دور شوید.
-
در محیطی تاریک و با افق باز قرار بگیرید.
-
چشمها را حدود ۲۰ دقیقه به تاریکی عادت دهید.
-
از ابزار خاصی استفاده نکنید؛ چشم غیرمسلح بهترین وسیله است.
-
بهترین زمان رصد معمولاً از نیمهشب تا سحر است.
-
اهمیت علمی بارشهای شهابی
رصد و تحلیل بارشهای شهابی برای اخترشناسان بسیار ارزشمند است.
از طریق مطالعهی مسیر، سرعت و ترکیب ذرات، اطلاعاتی دربارهی ساختار دنبالهدارها و تاریخچهی منظومه شمسی بهدست میآید.
همچنین، بررسی تعامل ذرات با جو زمین به درک بهتر رفتار پلاسمای جوی کمک میکند.
سخن پایانی
بارشهای شهابی، ترکیبی از علم و زیبایی هستند؛ یادآوری کوچکی از عظمت آفرینش و پویایی کیهان.
شبی که بارش شهابی در آسمان جریان دارد، کافی است سر بلند کنیم؛ شاید نوری از اعماق فضا، آرزوی ما را بدرقه کند.
