ستاره ها
علم ستاره شناسی چیست؟
آذر
علم ستاره شناسی چیست؟ ستاره شناس کیست؟ علم ستاره شناسی یا نجوم یک علم جذاب و شگفت‌انگیز است که به ما امکان می‌دهد نگاهی عمیق‌تر به آسمان بیندازیم و از رازهای بی پایان کیهان باخبر شویم. این علم ، به بررسی اجرام آسمانی مانند ستارگان بی شمار، سیاره ها، قمرها، اجسام فضایی دیگر ، پدیده های نجومی و.. میپردازد .
از آنجایی که آسمان بی انتهاست و اعضای آن نیز همواره در حال تغییر و تحول هستند، هر روز با پیشرفت ابزارها و گسترش علم بشر، به گستردگی دنیای علم ستاره شناسی نیز افزوده میشود. در ادامه میخواهیم بدانیم علم ستاره شناسی چیست؟ و چه شاخه ها وگرایش‌هایی را دربر میگیرد؟
در این مقاله از آموزشگاه ستاره شناسی استارکالج به مباحث زیر می پردازیم:
شاخه های علم ستاره شناسی چیست؟
علم ستاره شناسی علم شناخت ستارگان و آسمان است. هرکس میتواند بسته به علاقه و استعداد خود، با عمق و نگاه متفاوتی به این علم بپردازد. در ادامه میخواهیم بدانیم شاخه‌های مختلف این علم چیست؟ همگی آنها کم و بیش با نام ستاره‌شناسی شناخته میشوند. سپس شاخه‌های مختلف آنها را بررسی میکنیم تا بتوانیم دیدی جامع پیدا کنیم.
واژه ستاره‌شناسی در سه حوزه متفاوت کاربرد دارد ستاره‌شناسی حرفه ای یا آکادمیک ، ستاره‌شناسی آماتوری و طالع بینی :
ستاره شناسی حرفه ای
ستاره شناسی حرفه ای شاخه ای از علم فیزیک است که به طور کاملا علم محور به فیزیک اجرام آسمانی می پردازد. افرادی که به صورت حرفه ای در این زمینه فعالیت می کنند معمولا دارای تحصیلات آکادمیک و دانشگاهی در رشته فیزیک و سپس یکی از گرایشات علم نجوم هستند. آنها به بررسی مسائلی چون تکامل ستاره ها ، ساختار کهکشان ، سیاره شناسی و … می پردازند.
روابط سنگین ریاضی و قوانین فیزیک از ابزارهای تحلیل ستاره شناسان است. ستاره شناسان حرفه ای برای جمع آوری داده‌های خود از ابزار و تلسکوپ‌های پیشرفته مانند تلسکوپ‌های بزرگ زمینی، تلسکوپ های فضایی و رادیویی استفاده میکنند. علاوه بر این ستاره شناسان با استفاده از مدلسازی و شبیه سازی، ویژگی ها و رفتارهای اجرام را با دقت بیشتری بررسی و مطالعه می کنند.
بسیاری از ستاره شناسان حرفه ای در دانشگاه‌ها به عنوان اساتید یا اعضای هیئت علمی مشغول به تدریس و آموزش این علم هستند. آنها نقش مهمی درتولید علم و انتقال دانش به دانشجویان دارند. برخی دیگر از آنها نیز به عنوان محقق و مشاور علمی و اجرایی در پروژه‌های فضایی مشارکت داده میشوند.
ستاره‌شناسی آکادمیک و حرفه ای خود گرایش های متفاوتی دارد در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاده میکنیم:
نجوم فیزیکی
نجوم فیزیکی (Astrophysics) به مطالعه ی فرایندهای مختلف کیهانی از جمله فیزیک ستارگان، سیاه چاله ها ، کهکشان ها و … میپردازد و به بررسی ویژگی‌های فیزیکی ستارگان مانند دما، جرم، فشار ، رابطه بین آنها و رفتار ستارگان به عنوان سیستم‌های فیزیکی مشغول است.
کیهان شناسی
موضوع مورد مطالعه در علم کیهان شناسی (Cosmology) ساختار و تکامل کیهان است. کیهان شناسان با بررسی گذشته کیهان و بکارگیری فیزیک حاکم بر آن سعی دارند به سوالات اساسی درباره ماهیت و مرزهای کیهان پاسخ دهند. کیهان شناسی یکی از بخش های سنگین و در عین حال جذاب علم نجوم است.
سیاره شناسی
علم سیاره‌شناسی (Planetary science) نیز به مطالعه سیارات، قمرها، سامانه‌های سیاره ای و اجرام کوچک مانند خرده سیارک ها میپردازد و به سوالاتی چون سیاره چیست؟ سیارک چیست؟ ساختار و نحوه شکل پیری هر کدام چگونه است؟ میپردازد. این علم دربرگیرنده ی مطالعات گوناگونی است از تحلیل شرایط فیزیکی وساختار سیارات ، تا بررسی شرایط زندگی و احتمال وجود حیات در سیارات فراخورشدی.
ستاره شناسی آماتور
ستاره‌شناسی آماتور (Astronomy) مخصوص علاقه مندان و شیفتگان آسمان شب است. یک منجم حرفه ای میتواند علم ستاره شناسی حرفه ای را صرفا از جنبه علمی و فیزیکی دنبال کند و علاقه مند به مباحث صرفا علمی باشد اما یک منجم آماتور با علاقه به آسمان شب و زیبایی‌های آن به بالابردن دانش خود از آسمان میپردازد.
به بیان دیگر در شاخه ی آماتور ستاره شناسان به یادگیری یافته هایی می پردازند که ستاره شناسان حرفه ای آنها را با علم فیزیک ، شبیه سازی ها و رصدهای پیشرفه دریافته اند. نجوم آماتور نیاز به ابزار پیچیده ای ندارد، مهمترین ابزار مورد نیاز، علاقه به این شاخه و دسترسی به منابع معتبر است. یک منجم آماتور میتواند در دوزمینه زیر و یا یکی از آنها به فعالیت بپردازد:
نجوم تئوری
این شاخه از نجوم آماتوری به بیان مجموعه ای از اطلاعات علمی درباره آسمان می پردازد و علاقه مندان این مباحث را آموزش دیده و به دانش نجومی خود عمق بیشتری میدهند. مباحثی مانند:
- چگونگی شکل گیری ستاره ها و مراحل زندگی آنها
- بررسی چرایی پدیده‌های نجومی
- ساختار ستارگان، کهکشان ها، سیارات
- بررسی منظومه شمسی
- آشنایی با مفاهیم کیهان شناسی
و…
در این شاخه مطرح میشود.
نجوم رصدی
فرایند مشاهده ی آسمان، چه با چشم غیر مصلح (بدون ابزار)، چه با ابزارهای رصدی مانند دوربین های دوچشمی و تلسکوپ ها در حیطه ی نجوم رصدی جای میگیرد. شناخت و تشخیص ستاره های مختلف در آسمان ، تشخیص صورت های فلکی ، رصد بارش‌های شهابی ، مشاهده پدیده هایی مانند ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی و.. همگی با چشم غیر مسلح امکان پذیر است.
برای مشاهده عمیق تر مانند مشاهده کهکشان ها ، خوشه های ستاره ای ، جزئیات ماه و سیارات نیز می توانیم از تلسکوپ ها استفاده کنیم. بسته به جرم هدف ، و میزان بزرگنمایی مورد نیاز از دوربین‌های دوچشمی ، تلسکوپ‌های کوچک تا رصد خانه ها و تلسکوپ‌های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرند.
ستاره شناسی و طالع بینی
دوشاخه ی قبلی ستاره‌شناسی و شاخه ی پیش رو، طالع بینی (astrology)، دو حوزه کاملا متفاوت هستند. نجوم آکادمیک یا حرفه ای و نجوم آماتوری نزدیکی‌های زیادی با هم دارند و جنس صحبت هردوی آنها درباره مطالب و وقایع فیزیکی بوده و کاملا علمی میباشد اما طالع بینی با نگرش و رویکردی کاملا متفاوت به آسمان و بررسی اجرام آسمانی میپردازد.
رویکرد اصلی در طالع بینی پیش‌بینی و تفسیر تأثیرات ممکن ستاره‌ها و سیارات بر زندگی و شخصیت افراد است. این شاخه از ستاره‌شناسی به عنوان یک رویکرد غیرعلمی تلقی میشود و بجای تکیه بر علم فیزیک یا علم نجوم ، پیش‌بینی‌های آن بر اساس دانش سنتی ، افسانه‌ها، باورها و سنت‌های خاص تفسیر میشوند.
بنابراین واژه ستاره‌شناسی در سه حوزه ستاره‌شناسی حرفه ای ، ستاره شناسی آماتور و طالع بینی استفاده میشود در دوزمینه ی اول به عنوان یک علم، علم ستاره شناسی، با رویکرد علمی و داده‌محور، با هدف مطالعه و درک فیزیک کیهان و اجرام آسمانی تعریف میشود. در حالی که در زمینه ی سوم، طالع بینی ، بیشتر به مفاهیم روحانی و باورهای شخصی در زمینهٔ تأثیر ستاره‌ها و سیارات بر زندگی افراد پرداخته میشود.
